Wrak F53.27 W-2 Porcelanowiec

Wrak: F53.27
Nazwa: W-2 Porcelanowiec
Jednostka: żaglowiec drewniany
Okres powstania: po roku 1815
Głębokość zalegania: 16
Odkrycie: 1965
Rozpoczęcie badań: 2013

Zdjęcia wraku


Opis stanowiska

Wrak F53.27 PORCELANOWIEC (W-2) to pozostałości jednostki żaglowej o długości ponad 20 m, zbudowanej w I połowie XIX wieku z drewna świerkowego oraz sosnowego, rosnącego prawdopodobnie na terenach Gotlandii. Wrak stanowią wystające ponad piaszczyste dno, do wysokości 1,5 m, elementy drewnianej konstrukcji w postaci pozostałości burt i części dennej jednostki. Klepki poszycia ułożone są na styk (poszycie karawelowe) i mocowane do wręgów za pomocą kołków wykonanych z drewna iglastego. Grubość klepek poszycia wynosi 5–8 cm, a ich szerokość 9–31 cm. Fragmenty konstrukcji są rozdzielone na oddzielne grupy (obiekty).

Pozyskane z wraka zidentyfikowane chronologicznie fragmenty fajansu angielskiego pochodzą z lat 1845–1861. Jest to także okres, kiedy jednostka była użytkowana. Prawdopodobnie fajans stanowił ładunek, z którym statek kierował się do portu gdańskiego. Zatonął po roku 1853, na co wskazuje obecność na stanowisku ceramiki fajansowej z sygnaturą „J.C. & Son”, wytwarzanej od roku 1854.

więcej

Okoliczności odkrycia

Wrak W-2 Porcelanowiec odkryła w 1965 roku załoga m.s. Czapla, należącego do Polskiego Ratownictwa Okrętowego (PRO). Rozpoznano wtedy zalegający w wodach Zatoki Gdańskiej na głębokości kilkunastu metrów obiekt o długości 25 m, który składał się z dwóch oddzielnie leżących burt i wystawał do 2 m ponad dno. Domniemano, iż są to dwa wraki znajdujące się w bezpośredniej bliskości. Określenie Porcelanowiec odnosi się do zabytków ceramicznych (fajans angielski Staffordshire) wydobytych z obiektu zaraz po jego odkryciu, wstępnie datowanych na XVIII/XIX w.

Wraku oznaczonego w rejestrze Narodowego Muzeum Morskiego jako W-2 (drugiego obiektu podwodnego w rejestrze) nie udawało się przez następne lata ponownie zlokalizować. Bezskuteczne próby podejmowały ekipy poszukiwawczo-badawcze NMM od końca lat 70-tych XX wieku. Problemy z ponownym odnalezieniem jego pozycji spowodowały, iż obiekt ten, określany także jako „wrak widmo”, stał się jedną z największych legend w polskiej archeologii podwodnej.

więcej

Lokalizacja

Wrak znajduje się na głębokości 16 metrów, w odległości ponad 3,5 mili morskiej na wschód od cypla w Gdyni-Redłowie.

Przebieg badań

W czerwcu i lipcu 2013 r. archeolodzy i nurkowie z CMM przeprowadzili podwodną inwentaryzację stanowiska F53.27. Jej celem było wykonanie dokumentacji rysunkowej, fotograficznej, filmowej oraz fotogrametrycznej (foto-mozaika, trójwymiarowy model stanowiska), a także określenie chronologii obiektu, poprzez badania dendrochronologiczne oraz analizę konstrukcji i zabytków pozyskanych podczas prac.

Chronologia

Konstrukcja zbudowana jest z drewna sosnowego oraz świerkowego. Z budulcem świerkowym nie spotkano się na żadnym innym wraku badanym dotychczas przez NMM. Drewno użyte do budowy statku pochodzi z rejonu Bałtyku, najprawdopodobniej z Gotlandii. Trzy próby drewna zawierają przyrosty podkorowe, co pozwoliło na dokładne określenie roku ich ścięcia. Wskazały one na dwa okresy: połowę drugiego dziesięciolecia XIX wieku oraz koniec lat czterdziestych XIX wieku.

Wyniki badań dendrochronologicznych można interpretować w ten sposób, że statek po około 30 latach użytkowania naprawiono lub że do budowy nowej jednostki użyto starszego drewna. Statek zbudowano w roku 1848 lub bezpośrednio po tym roku albo w drugim dziesięcioleciu XIX wieku i naprawiano go w połowie tegoż stulecia.

więcej

Proweniencja

Odkrycie na wraku mosiężnej tabakiery wykonanej w Szwecji, w połączeniu z drewnem użytym do budowy statku, pochodzącym najprawdopodobniej w Gotlandii, wskazuje na Szwecję jako najbardziej prawdopodobne miejsce użytkowania i budowy jednostki.

Zabytki z wraku

W wyniku prac prowadzonych w 2013 r. pozyskano łącznie 120 zabytków, w tym: 100 fragmentów naczyń fajansowych (rozpoznane jako wyroby z wytwórni Johna Carra z North Shields w Anglii), fragmenty ceramiki ceglastej, mosiężną tabakierę wykonaną w Szwecji w latach 1810 -1819 z inskrypcjami "wiecznego kalendarza", fragmenty fajeczek z glinki kaolinowej, taśmę ołowianą z otworami (łatę, naprawę poszycia), kluzę ołowianą, knagę, żelazną dulkę, fragmenty kości zwierzęcych, taśmę mosiężną, konkrecję żelazną oraz drewniane kółko od bloku linowego.

    Kobaltowe (niebieskie) zdobienia talerzy pozyskane z Porcelanowca przedstawiają, modną przez długie dziesięciolecia wśród angielskich wytwórców, legendę Willow (Blue Willow), nawiązującą symboliką do przedstawień z chińskiej porcelany. Wzór ten stosowano w zdobnictwie ceramiki brytyjskiej od roku 1780.

    więcej

    Bibliografia

    Zdrojewski Z., Tajemnice XVIII wiecznego statku. Porcelana w ładowni wraku-widmo, „Ekspres Wieczorny”, wydanie C, nr 210, 24.10.1984, s. 1, 2.
    Nowicz L., Porcelanowiec, „Okręty – wydanie specjalne”, 3, 2013, s. 18–24.
    Bednarz T., Badania archeologiczne legendarnego Porcelanowca z Zatoki Gdańskiej, publikacja z międzynarodowej konferencji naukowej pt. "Morze wokół nas... bo takie jest rozległe i straszne", Gdańsk 2014. (w druku)

    Zdjęcia z badań


    Strona "Wirtualny Skansen Wraków Zatoki Gdańskiej" (www.wsw.nmm.pl) powstała w ramach projektu naukowo-badawczego "Wirtualny Skansen Wraków Zatoki Gdańskiej. Ewidencja i inwentaryzacja podwodnego dziedzictwa archeologicznego" współfinansowanego ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.